Nazwą „Żołnierzy Wyklętych”, określamy dziś żołnierzy Armii Krajowej oraz innych formacji wojskowych, którzy odmówili złożenia broni nie godząc się na sowietyzację Polski po jej zajęciu przez Armię Czerwoną. Stworzyli oni antykomunistyczny ruch partyzancki, który walczył ze służbami bezpieczeństwa ZSRR i podporządkowanymi mu służbami Polski ludowej.

Mimo, że ZSRR oficjalnie nigdy nie wypowiedział Polsce wojny, została ona de facto zajęta prze Armię Czerwoną i straciła połowę terytorium. W odpowiedzi powstała jedna z największych form zorganizowanego oporu wobec władzy sowieckiej. W 1945 r. w zbrojnym podziemiu działało bezpośrednio 150 do 200 tys. konspiratorów, z czego 20 tys. walczyło w oddziałach partyzanckich.

Reakcja NKWD i służb Polski ludowej była brutalna. Powszechnie stosowano represje i aresztowania. Schwytanych żołnierzy czekały bestialskie tortury, deportacje, wieloletnie wyroki, a nawet śmierć.

Od 1945 do 1947 r. podziemie niepodległościowe prowadziło wiele akcji, takich jak spektakularne uwolnienie niemal 300 więźniów w Radomiu, czy udane rozbicie więzienia w Rembertowie. Na początku 1947 r. służbom bezpieczeństwa udało się rozbić główne siły podziemia. Jego potencjał zbrojny został ostatecznie złamany na początku lat 50., a przez kilka kolejnych lat niszczono resztki poszczególnych oddziałów.

Poświęcenie Żołnierzy Wyklętych przez wiele lat pozostawało w zapomnieniu. Dopiero kilkanaście lat temu rozpoczął się proces przywracania ich publicznej pamięci. Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych obchodzimy od 2011 roku. Jego data – 1 marca upamiętnia wyrok śmierci wykonany na ostatnich koordynatorach polskiego podziemia niepodległościowego.