Uroczystości organizowan 1 marca są wyrazem hołdu dla żołnierzy drugiej konspiracji za świadectwo ich męstwa, niezłomnej postawy i przywiązania do tradycji niepodległościowych.

1 marca to data symboliczna. Historycznie nawiązuje ona do 1 marca 1951 r. Tego dnia w więzieniu na warszawskim Mokotowie wykonano wyrok śmierci na siedmiu członkach niepodległościowego i antykomunistycznego IV Zarządu Głównego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” z Łukaszem Cieplińskim na czele.

Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” spełnia także ważną rolę edukacyjną. Przypomina o postaciach i wydarzeniach, które komunistyczna cenzura skazała na zapomnienie.

Powojenna konspiracja niepodległościowa była najliczniejszą formą zorganizowanego oporu polskiego społeczeństwa wobec reżimu komunistycznego. Przeciwko władzy występowali uczniowie zrzeszeni w podziemnych organizacji młodzieżowych – łącznie ok. 20 tys. młodych ludzi. W zbrojnym podziemiu działało nawet 200 tys. osób zgrupowanych w oddziałach o różnej orientacji. Kolejnych 20 tys. walczyło w tzw. partyzanckich „oddziałach leśnych”. Kilkaset tysięcy osób zapewniało łączność, aprowizację, wywiad i schronienie.

Treści dotyczące polskiego podziemia antykomunistycznej pojawiają się na każdym etapie edukacji. Nowa podstawa programowa zakłada, że w IV klasie szkoły podstawowej dzieci poznają postacie o doniosłym znaczeniu dla kształtowania polskiej tożsamości, takie jak: Witold Pilecki czy Danuta Siedzikówna „Inka”, a w kolejnych latach zdobywają wiedzę o postawach wobec władzy komunistycznej, ze szczególnym uwzględnieniem oporu zbrojnego.

Z kolei podczas nauki w szkole ponadpodstawowej uczniowie pogłębiają wiedzę o działaniach podziemia antykomunistycznego i poznają losy żołnierzy niezłomnych.

Najsłynniejsi Żołnierze Niezłomni to:

Danuta Siedzikówna (ps. „Inka”) – sanitariuszka i łączniczka 5. Wileńskiej Brygady AK. W śledztwie odmówiła składania zeznań obciążających żołnierzy Brygady. Została rozstrzelana w sierpniu 1946 roku.

Witold Pilecki– we wrześniu 1940 roku dobrowolnie przedostał się do KL Auschwitz, by zbierać informacje na temat jego funkcjonowania. Do czasu ucieczki w 1943 roku był głównym organizatorem konspiracji w obozie. Walczył w Powstaniu Warszawskim, a po jego upadku podjął się budowy w okupowanym kraju siatki wywiadowczej działającej dla rządu Rzeczpospolitej na uchodźstwie. Skazany na śmierć przez władze Polski Ludowej. Wyrok został wykonany 25 maja 1948 roku.

August Emil Fieldorf (ps. „Nil”)– generał brygady Wojska Polskiego, dowódca Kedywu Armii Krajowej. W latach 1940-1945 działał w konspiracji. Wydał rozkaz likwidacji generała SS Franza Kutschery. Po wojnie aresztowany przez NKWD pod fałszywym nazwiskiem i nierozpoznany został wysłany do obozu pracy. Po ogłoszeniu obietnicy amnestii w 1948 roku podał swoje prawdziwe nazwisko i uzyskał potwierdzenie służby wojskowej. W rezultacie został aresztowany przez UB i po fikcyjnym procesie skazany na śmierć. Wyrok wykonano 24 lutego 1953 r. w Warszawie.